Pytanie 1: Wytyczne lub umowa o dofinansowanie jako źródło prawa; naruszenie procedur a zwrot dofinansowania.
Odpowiedź: Umowa o dofinansowanie opracowana w ramach systemu realizacji programu operacyjnego, zawarta pomiędzy organem a beneficjentem oraz wytyczne są dokumentami regulującymi procedury wydatkowania środków europejskich (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 stycznia 2020 r., sygn. akt I GSK 1607/18, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 stycznia 2015 r., sygn. akt II GSK 2004/13). W orzecznictwie przyjmuje się, że dokumenty tworzące system realizacji programu operacyjnego (umowa o dofinansowanie, wytyczne) stanowią wprawdzie specyficzne, ale prawne uregulowania i przyznaje się im walor źródła prawa. Projekty realizowane są przez beneficjentów na podstawie umowy o dofinansowanie, która stanowi podstawowe źródło uprawnień i obowiązków jej stron, w tym beneficjenta. Procedury te mogą wynikać nie tylko z aktu prawa powszechnie obowiązującego, ale także z wytycznych czy łączącej strony umowy o dofinansowanie, w której zostaje określony uzgodniony sposób działania beneficjenta. Sposób ten jest obowiązujący i odstępstwo od niego stanowi naruszenie procedur, o jakim mowa w art. 184 w związku z art. 207 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885, ze zm.).
To umowa o dofinansowanie opracowana w ramach systemu realizacji programu operacyjnego oraz wytyczne są dokumentami regulującymi procedury wydatkowania środków europejskich. Oznacza to, że o naruszeniu procedur w rozumieniu art. 184 ustawy o finansach publicznych świadczy każde uchybienie zobowiązań ciążących na beneficjencie udzielonego mu dofinansowania, w tym kontraktowych (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 września 2022 r., sygn. akt I GSK 2875/18).
Pytanie 2: Stosowanie wydanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Wytycznych dotyczących udzielania zamówień w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rybactwa na lata 2021–2027 do operacji w ramach których pomoc jest przyznawana w formach innych niż forma, o której mowa w art. 12 pkt 1 ustawy EFMRA (zwrot określonych w umowie o dofinansowanie kosztów kwalifikowalnych poniesionych przez beneficjenta na realizację operacji).
Odpowiedź: Wytyczne dotyczące udzielania zamówień w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rybactwa na lata 2021–2027 (dalej: Wytyczne) mają zastosowanie wyłącznie do udzielania zamówień w ramach realizacji operacji, a więc realizowanych w ramach operacji odpłatnych umów, zawartych zgodnie z zasadą konkurencyjności, pomiędzy zamawiającym a wykonawcą, której przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane przewidziane w ramach realizacji operacji. Zasadę konkurencyjności stanowi z kolei zachowanie konkurencyjnego trybu wyboru wykonawców zamówienia poprzez przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców, a także działanie w sposób przejrzysty i proporcjonalny, zgodnie z umową o dofinansowanie i wytycznymi.
Wytyczne, ani zasada konkurencyjności nie mają zastosowania w sytuacjach, w których nie mamy do czynienia z zamówieniem, a więc np. gdy pomoc na koszt kwalifikowalny jest przyznawana w formie stawki jednostkowej, co znalazło wyraz w wyłączeniach stosowania zasady konkurencyjności zawartych w Rozdziale V. ust. 6 (wyłączenia bezwzględne) i ust. 7 (wyłączenia fakultatywne) Wytycznych.
Pytanie 3: Czy do operacji w ramach działania Ochrona środowiska naturalnego i zmniejszenie wpływu działalności rybackiej na środowisko związanych z działaniami zmierzającymi do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu środowiska w środowisku morskim zgodnie z art. 25 ust. 2 lit. c rozporządzenia 2021/1139, polegającej na realizacji programu, o którym mowa w § 37a ust. 2 i 3 rozporządzenia w sprawie Priorytetu 1., mają zastosowanie Wytyczne dotyczące udzielania zamówień w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rybactwa na lata 2021–2027?
Odpowiedź: Wytyczne dotyczące udzielania zamówień w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rybactwa na lata 2021–2027 (dalej: Wytyczne) mają zastosowanie wyłącznie do udzielania zamówień w ramach realizacji operacji, a więc realizowanych w ramach operacji odpłatnych umów, zawartych zgodnie z zasadą konkurencyjności, pomiędzy zamawiającym a wykonawcą, której przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane przewidziane w ramach realizacji operacji. Zasadę konkurencyjności stanowi z kolei zachowanie konkurencyjnego trybu wyboru wykonawców zamówienia poprzez przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców, a także działanie w sposób przejrzysty i proporcjonalny, zgodnie z umową o dofinansowanie i wytycznymi. Celem takiego postępowania jest wyłonienie najkorzystniejszej oferty pod względem stawianych warunków lub ceny.
Pomoc na realizację operacji w ramach działania Ochrona środowiska naturalnego i zmniejszenie wpływu działalności rybackiej na środowisko związanych z działaniami zmierzającymi do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu środowiska w środowisku morskim zgodnie z art. 25 ust. 2 lit. c rozporządzenia 2021/1139, polegającej na realizacji programu, o którym mowa w § 37a ust. 2 i 3 rozporządzenia w sprawie Priorytetu 1., przyznawana jest w formie kosztów uproszczonych:
1) stawek jednostkowych (§ 37b ust. 1 i 2 rozporządzenia w sprawie Priorytetu 1.):
- za udział statku rybackiego wykonującego łodziowe rybołówstwo przybrzeżne w realizacji operacji w wysokości 1579 zł za każdy rejs realizowany zgodnie z zasadami określonymi w programie monitoringowym i zaraportowany w aplikacji mobilnej przygotowanej na potrzeby tego programu lub
- za kontrolę rejsu, o którym mowa w pkt 1, w wysokości 110 zł za każdy rejs, przeprowadzoną zgodnie z zasadami określonymi w programie monitoringowym, jeżeli jej przeprowadzenie zostanie potwierdzone przez beneficjenta pomocy.
oraz
2) stawki ryczałtowej (§ 40 ust. 4 rozporządzenia w sprawie Priorytetu 1.) w wysokości do 7 % wartości kosztów kwalifikowalnych operacji bezpośrednio związanych z realizacją celu tej operacji, w wysokości nie większej niż:
- 100 000 zł – w przypadku wartości kosztów kwalifikowalnych tej operacji nieprzekraczających 4 000 000 zł;
- 200 000 zł – w przypadku wartości kosztów kwalifikowalnych tej operacji powyżej 4 000 000 zł i nieprzekraczających 6 000 000 zł;
- 300 000 zł – w przypadku wartości kosztów kwalifikowalnych tej operacji powyżej 6 000 000 zł.
Kosztami bezpośrednio związanymi z realizacją celu operacji są koszty, o których mowa w pkt 1 powyżej, a więc koszty za udział statku rybackiego wykonującego łodziowe rybołówstwo przybrzeżne w realizacji operacji za każdy rejs realizowany zgodnie z zasadami określonymi w programie monitoringowym i zaraportowany w aplikacji mobilnej przygotowanej na potrzeby tego programu lub koszty za kontrolę rejsu, przeprowadzoną zgodnie z zasadami określonymi w programie monitoringowym, jeżeli jej przeprowadzenie zostanie potwierdzone przez beneficjenta pomocy. Koszty operacji bezpośrednio związane z realizacją celu tej operacji wypłacane są w formie stawek jednostkowych.
Kosztami pośrednimi realizacji operacji są koszty, o których mowa w pkt 2 powyżej, liczone od kosztów bezpośrednio związanych z realizacją celu operacji.
A zatem wydatki w ramach operacji polegającej na realizacji programu polegającego na wypracowaniu rekomendacji dla monitoringu łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego w celu ochrony bioróżnorodności ze szczególnym uwzględnieniem przyławianych organizmów chronionych – nie są rozliczane jako zwrot określonych w umowie o dofinansowanie kosztów kwalifikowalnych poniesionych przez beneficjenta na realizację operacji, o których mowa w art. 12 pkt 1 ustawy EFMRA.
Wytyczne w rozdziale V ust. 6 pkt 4 przewidują wyłączenie stosowania zasady konkurencyjności, której nie stosuje się do wydatków rozliczanych w sposób inny niż zwrot kosztów kwalifikowalnych.
Wobec powyższego, zasada konkurencyjności nie ma zastosowania dla operacji polegającej na realizacji programu polegającego na wypracowaniu rekomendacji dla monitoringu łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego w celu ochrony bioróżnorodności ze szczególnym uwzględnieniem przyławianych organizmów chronionych, bowiem w ramach jej realizacji nie mamy do czynienia z zamówieniami czy udzielaniem zamówień.
Pytanie 4: Czy do operacji w ramach działania Ochrona środowiska naturalnego i zmniejszenie wpływu działalności rybackiej na środowisko związanych z działaniami zmierzającymi do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu środowiska w środowisku morskim zgodnie z art. 25 ust. 2 lit. c rozporządzenia 2021/1139, polegającej na realizacji programu, o którym mowa w § 37a ust. 2 i 3 rozporządzenia w sprawie Priorytetu 1. ma zastosowanie zakaz udzielania zamówienia podmiotom powiązanym osobowo lub kapitałowo, o którym mowa w rozdziale III pkt 3 Wytycznych dotyczących udzielania zamówień w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rybołówstwa na lata 2021 — 2027?
Odpowiedź: Pomoc na realizację operacji w ramach działania Ochrona środowiska naturalnego i zmniejszenie wpływu działalności rybackiej na środowisko związanych z działaniami zmierzającymi do osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu środowiska w środowisku morskim zgodnie z art. 25 ust. 2 lit. c rozporządzenia 2021/1139, polegającej na realizacji programu, o którym mowa w § 37a ust. 2 i 3 rozporządzenia w sprawie Priorytetu 1., przyznawana jest w formie kosztów uproszczonych, których wysokość jest określona w przepisach rozporządzenia do Priorytetu 1. W przypadku realizacji operacji w ramach tego działania nie będziemy więc mieli do czynienia z udzielaniem zamówień.
Istotnym jest, że zgodnie z Wytycznymi dotyczącymi udzielania zamówień w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rybołówstwa na lata 2021 — 2027 (dalej: Wytyczne), a szczególnie z wyłączeniami stosowania zasady konkurencyjności zawartymi w rozdziale V ust. 6 pkt 4 Wytycznych, zasady konkurencyjności nie stosuje się do wydatków rozliczanych w sposób inny niż zwrot kosztów kwalifikowalnych.
Mając na uwadze, że w ramach realizacji operacji - programu polegającego na wypracowaniu rekomendacji dla monitoringu łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego w celu ochrony bioróżnorodności ze szczególnym uwzględnieniem przyławianych organizmów chronionych - nie będzie udzielanych zamówień, również zakaz udzielania zamówień podmiotom powiązanym osobowo lub kapitałowo (Rozdział III ust. 3 i 4 Wytycznych) nie będzie miał zastosowania.